การปฏิบัติตัวของมารดาและทารกหลังคลอด

อาการผิดปกติของมารดาที่ควรมาพบแพทย์ก่อนวันที่แพทย์นัด

• แผลฝีเย็บหรือแผลผ่าตัดบวมแดง อักเสบ เป็นหนอง
• มีไข้หนาวสั่น
• ปัสสาวะไม่ออก ปัสสาวะแสบขัด
• น้ำคาวปลามีปริมาณมากขึ้น สีแดงเข้มขึ้น มีกลิ่นเหม็นผิดปกติ

การคุมกำเนิด

หลังคลอดควรงดการมีเพศสัมพันธ์ถึงวันที่แพทย์นัด ตรวจหลังคลอด 8 สัปดาห์  แพทย์มีการให้คำแนะนำ เรื่อง การคุมกำเนิด ว่าควรเลือกวิธีใดที่เหมาะสม เช่น ยาเม็ดคุมกำเนิด ยาฉีด ยาฝังคุมกำเนิด

อาหารที่ควรหลีกเลี่ยงขณะให้นมบุตรขณะให้นมบุตรควรงดดื่มชา กาแฟ เครื่องดื่มที่มี แอลกอฮอล์ยาขับเลือดทุกชนิด และอาหารรสจัด ไม่ควรซื้อยารับประทานเอง ถ้าจำเป็นต้องทานยา ควรปรึกษาแพทย์ก่อนทุกครั้ง

วิธีเก็บรักษานมแม่

• ตั้งทิ้งไว้ในอุณหภูมิห้อง เก็บได้ 3-4 ชม.
• กระติกน้ำแข็ง 24 ชม. ตู้เย็นช่องธรรมดา 3-8 วัน
• ช่องแช่แข็งตู้เย็นประตูเดียว 2 สัปดาห์
• ตู้เย็นช่องแช่แข็ง 2 ประตู 2 – 4 เดือน
• ตู้เย็นชนิดพิเศษ 6-12 เดือน

หลักการนำนมที่แช่แข็งไว้มาใช้

ให้แช่ในน้ำธรรมดาให้เป็นอุณหภูมิปกติแล้วเปลี่ยน เป็นแช่น้ำอุ่น ห้ามใช้น้ำร้อนจัดหรือไมโครเวฟ เพราะ จะทำลายเซลล์มีชีวิตที่อยู่ในน้ำนมแม่น้ำนมที่ละลายแล้วสามารถเก็บในตู้เย็นได้ 24 ช.ม. ไม่ควร นำนมแช่แข็งที่ละลายแล้ว กลับไปแช่แข็งใหม่ น้ำนม แช่แข็งที่ละลายแล้ว  อาจมีกลิ่นหืนแต่ไม่เสีย (นอกจากมีกลิ่นรุนแรงมากและมีรสเปรี้ยวจึงจะเสีย)

การตรวจหลังคลอดแพทย์จะนัดตรวจหลังคลอดและตรวจมะเร็งปากมดลูกหลังคลอด 8 สัปดาห์ พร้อมนัดบุตรฉีดวัคซีน

• การดูแผลผ่าตัดคลอดทางหน้าท้อง
  ระวังอย่าให้น้ำซึมเข้าแผล เนื่องจากแพทย์จะปิดพลาสเตอร์หรือกาวกันน้ำให้ก่อนกลับบ้านสามารถอาบน้ำได้โดยให้น้ำไหลผ่าน ห้ามถูแผลหรือแช่น้ำในอ่างอาบน้ำโดยเด็ดขาด หากแผลเปียกน้ำ หรือไม่แน่ใจว่าแผลซึมให้รีบมาโรงพยาบาลทันที
• หลังจากที่แพทย์นัดมาตรวจแผล (ประมาณ7วันหลังผ่าตัดคลอด) กลับบ้านควรปล่อยให้แผลแห้งเอง ระวังอย่าแกะ เกาแผล เพราะอาจทำให้แผลเกิดการติดเชื้อได้
• ถ้ามีอาการปวด บวม แดง ร้อน บริเวณแผลผ่าตัดคลอดให้รีบมาโรงพยาบาลหรือสถานีพยาบาลใกล้บ้านทันที
• งดดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ทุกชนิด รวมทั้งอาหารสุกๆดิบๆเพราะอาจทำให้แผลหายช้าและ เกิดการอักเสบติดเชื้อได้

การทำความสะอาดสะดือ ให้ใช้สำลีชุบแอลกอฮอล์ 70% เช็ด หลังอาบน้ำ และทุกครั้งที่ถ่ายอุจจาระ หรือปัสสาวะเปื้อนสะดือ ไม่ควรใช้แป้งทาหรือยาใดๆ ป้ายสะดือก่อนเช็ดสะดือ ควรล้างมือให้สะอาดและเช็ดให้ถึงโคนสะดือ ประมาณ 7-10 วัน สะดือจะแห้งและหลุดเอง หลังจากสะดือ หลุดแล้วต้องเช็ดสะดือต่อจนแผลแห้งดี

อาการผิดปกติของทารกที่ควรมาพบแพทย์ก่อนวันนัด

• ตัวเหลือง   ตาเหลือง ซึมลง  ไม่ดูดนม
• สะดือติดเชื้อ  มีหนอง มีกลิ่นเหม็น  บวมแดง
• อาเจียน   เนื่องจากกระเพาะอาหารมีขนาด    จำกัดอาจมีการอาเจียนได้ควรจับทารกเรอทุกครั้งหลังทานนม ถ้ามีอาเจียนพุ่งออกทุกครั้งที่ทานนม  ควรไปพบแพทย์
• ถ่ายเหลว  ปกติทารกจะถ่ายอุจจาระได้หลายครั้ง แต่ต้องมีลักษณะหยาบมีเนื้อปน  ถ้าอุจจาระเหลว ปนน้ำมีเลือดหรือมูกปน ให้มาพบแพทย์
• ท้องอืด ควรจับทารกนั่งให้เรอหรืออุ้มพาดบ่าหลัง  ให้นมทุกครั้ง ถ้าท้องอืดมาก อาการไม่ดีขึ้นให้รีบ พามาโรงพยาบาล
• ปากหรือลิ้นเป็นฝ้า จากคราบน้ำนมควรใช้ผ้าสะอาดชุบน้ำต้มสุกเช็ด ออก หากเช็ดไม่ออกหรือมีเลือดออก อาจเกิดจากเชื้อรา ควรมาพบแพทย์ อย่าใช้ยาป้ายเอง
• มีไข้  ซึมลง ดูดนมได้น้อย
• ตุ่มหนองบริเวณผิวหนัง หรือมีจุดเลือดออก
• ตาแฉะ บวมแดง  ให้ใช้สำลีชุบน้ำต้มสุกที่เย็น แล้วเช็ดตา ถ้าไม่ดีขึ้นให้มาโรงพยาบาล
• เขียวขณะกินนมหรือขณะร้อง หอบ รอบปากเขียว  คล้ำ  อาจมีปัญหาเกี่ยวกับหัวใจ

วัคซีนแรกคลอด

หลังคลอดทารกจะได้รับวัคซีนป้องกันโรคไวรัสตับ อักเสบบีที่ต้นขา และวัคซีนป้องกันวัณโรคที่หัวไหล่ซ้าย  หลังฉีด 3-4 สัปดาห์จะมีตุ่มนูนแดง และเป็น ตุ่มหนองขึ้นให้ใช้สำลีชุบน้ำต้มสุกเช็ดเบาๆ  ประมาณ 1 สัปดาห์ แผลจะแห้งและมีรอยแผลเป็นเกิดขึ้น